معرفی بخش اقتصادی،اجتماعی و ترویج کشاورزی

عنوان بخش

بخش تحقيقات اقتصادي، اجتماعي و ترویج کشاورزی در سال ۱۳۹۱ با ادغام دو بخش اقتصاد كشاورزي و تحقيقات روستايي در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبیعی استان زنجان تشکیل شد. این بخش در زمینه ارزيابي اقتصادي و اجتماعي پروژه‌هاي تحقيقاتي در بخش كشاورزي و منابع طبيعي، پذيرش و تأثير تکنولوژی‌های جدید در بخش كشاورزي، اقتصاد تولید کشاورزی و مدیریت مزرعه، بررسی وضعیت بازار، بازاریابی و تجارت محصولات کشاورزی، بررسي و سنجش اثربخشي فعاليت‌هاي تحقيقاتي، آموزشی و ترويجي و مطالعات روستایی فعالیت می‌کند

وظایف بخش

۱)       اجراي طرح‌هاي تحقيقاتي مستقل، ملي، منطقه‌اي و مشترك با ساير ديسيپلين‌ها و بخش‌هاي تحقيقاتي.

۲)       ارائه مشاوره تخصصي به بخش‌هاي اجرايي و مرتبط.

۳)       ارزيابي اقتصادي و اجتماعی طرحهای تحقيقاتي مركز.

۴)       انجام مطالعات محلي و ناحيه‌اي روستايي و اجراي طرح‌هاي نمونه‌اي.

۵)       برقراري ارتباط با مراكز علمي ـ تحقيقاتي داخلي و خارجي.

اهداف بخش

۱)       ارزیابی اقتصادی و اجتماعی طرح‌های تحقیقاتی.

۲)       بررسی در زمینه مسائل اجتماعی، اقتصادی بخش کشاورزی و سکونتگاههای روستایی.

۳)        شناسایی و بررسی توانمندی‌های اقتصادی و اجتماعی استان در زمینه ایجاد اشتغال و تولید در بخش کشاورزی.

۴)       پژوهش پيرامون مسائل و مشكلات مرتبط با جامعه روستایی و بهره بردار کشاورز استان.

۵)       تهيه و تدوين استراتژي‌هاي توسعه پايدار در مناطق روستايي و زيست‌بوم‌هاي استان.

دستاوردهای شاخص بخش

۱-تدوین سیمای بخش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان،در این پروژه پتانسیلهای موجود در بخش کشاورزی و منابع طبیعی استان، تحلیل؛چالش‌ها،مزیت‌ها و مشکلات پیش‌روی بخش کشاورزی و منابع طبیعی؛الزامات دستیابی به اهداف،پیش‌بینی وضعیت آینده شناسایی نیازهای تحقیقاتی، ارائه  پیشنهادات و توصیه‌های کاربردی برای بهبود وضعیت موجود ارایه شده است.

۲-تعيين مزيت نسبي توليد لوبيا در استان‌های زنجان و مركزي،در این پروژه مزيت نسبي تولید محصول لوبیا با استفاده از روش‌های هزينه‌ منابع داخلي ((DRC، نسبت منفعت به هزينه اجتماعي ((SCB و سود خالص اجتماعي(NSP) در استان‌های زنجان و مرکزی بررسی شده است. نتایج نشان داد که مقادير معيارهاي هزينه منابع داخلي و نسبت منفعت به هزينه اجتماعی برای هر دو استان كمتر از يك و مقدار سود خالص اجتماعي برای هر دو استان مثبت است. به عبارت دیگر، استان‌های زنجان و مرکزی در  توليد محصول لوبيا داراي مزيت نسبي هستند.

۳-بررسی مزیت نسبی تولید محصولات سبزی و صیفی در دشت زنجان رود،استان‌ زنجان یکی از مستعدترین مناطق توليد محصولات سبزی و صیفی است. زارعين این استان سالانه بيش از ۲۹ هزار هكتار از زمین‌های خود را به كشت اين محصول اختصاص می‌دهند. در این میان، كمبود آب در استان زنجان يكي از اصلی‌ترین عوامل محدودكننده توسعه فعالیت‌های کشاورزی است. با توجه به تنوع شرايط آب و هوايي در این استان و انتظار وجود مزيت نسبي در توليد برخی از محصولات كشاورزي، انتخاب محصولاتي با بيشترين مزيت نسبي تولید با توجه ويژه به نهاده كمياب آب مسئله‌ای مهم و درخور توجه است. در این راستا، تحقيق حاضر با هدف بررسی مزيت نسبي توليد محصولات سبزی و صیفی در استان زنجان تدوین و اجرا گرديد. داده‌هاي موردنیاز به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و به روش مصاحبه حضوری با ۹۶ بهره‌بردار تولیدکننده محصولات سبزی و صیفی در منطقه و از طریق تكميل پرسشنامه‌هاي طراحی‌شده در سال ۱۳۹۳ جمع‌آوري گرديد. داده‌هاي گردآوری‌شده توسط نرم‌افزارهای  Excel وSPSS تجزیه‌وتحلیل و مزيت نسبي توليد سبزیجات با استفاده از روش‌های هزينه‌ منابع داخلي(DRC)، نسبت منفعت به هزينه اجتماعي(SCB) و سود خالص اجتماعي(NSP)محاسبه گرديد. مقادير معيارهاي هزينه منابع داخلي و نسبت منفعت به هزينه اجتماعی كمتر از يك و مقدار سود خالص اجتماعي مثبت محاسبه شد. محاسبات انجام‌شده نشان داد که استان زنجان در توليد محصولات سبزی و صیفی داراي مزيت نسبي است. بنابراین پیشنهاد می‌شود در برنامه‌ریزی برای الگوی کشت این مسئله مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان بخش قرار گیرد.

۴-بررسي تأثیر رژيم‌هاي مختلف آبياري و روش‌هاي كاشت بر خواص كمي و كيفي پياز رقم قولي‌قصه،به منظور بررسي تأثیر رژیم‎های مختلف آبیاری و روش‎های کاشت بر عملكرد، اجزاي عملكرد، صفات مورفولوژيكي و خصوصیات انبارداري توده محلي پياز قولي‌قصه، آزمايشي در قالب طرح بلوك‎هاي كامل تصادفي به صورت اسپليت پلات فاكتوريل در ۴ تكرار و به مدت ۳ سال در ايستگاه تحقيقات خيرآباد زنجان اجرا گرديد. در اين آزمایش دورهاي آبياري در كرت‎هاي اصلي، روش‎هاي آبياري و كاشت در كرت‎هاي فرعي قرار گرفتند. تيمارهاي آبياري در ۴ سطح شامل ۴۰=E1، ۷۰=E2، ۱۰۰=E3  و۱۳۰=E4 میلی‌متر تبخير تجمعي در كرت‎هاي اصلي و روش‎هاي آبياري شامل ۱- روش آبياري شیاری ۲- آبياري کرتی و روش‌هاي كاشت شامل ۱- روش كشت مستقيم بذري ۲- كشت نشايي در كرت‎هاي فرعي مورد بررسي قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اختلاف معنی‎داری بین تیمارهای آزمایشی در سطح ۵ درصد وجود دارد. بررسی اثر دور آبیاری بر میانگین عملکرد نشان داد که حداکثر محصول از دور آبیاری ۴۰ میلی‎متر تبخیر به مقدار ۸/۶۰ تن در هکتار حاصل شد و در مقایسه میانگین عملکرد در گروه a قرار گرفت. دورهای آبیاری ۷۰ ، ۱۰۰ و ۱۳۰ میلی‌متر نیز به ترتیب با میانگین عملکرد ۸۸/۴۸، ۲۳/۴۰ و ۲۱/۳۲ تن در هکتار در گروه‌های b ، c وd قرار گرفتند. بررسی اثر روش‎های آبیاری نیز نشان داد که حداکثر عملکرد از روش آبیاری کرتی به دست آمد. لیکن اثر روش‎های کشت بر عملکرد پیاز در سطح ۵ درصد معنی‎دار نبود. نتایج نشان داد که اثر روش‏های کاشت بر کارایی مصرف آب در سطح ۵ درصد معنی‏دار است و بیشترین کارایی مصرف آب با ۲۹۵/۱۰ کیلوگرم پیاز بر متر مکعب آب مصرفی با روش کشت نشایی بدست آمد. ارزیابی اقتصادی تیمارها با استفاده از نسبت منفعت به هزینه نشان داد که کشت نشایی محصول پیاز و استفاده از روش آبیاری غرقابی اقتصادی‌ترین شیوه تولید این محصول می‌باشد.

۵-بررسي عوامل مؤثر بر عدم پذيرش بيمه گندم در استان زنجان،در اين مطالعه تلاش شده است تا عوامل مؤثر بر پذيرش بيمه گندم در استان زنجان شناسايي و مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد و راهكارهاي مناسب در جهت گسترش اين تكنولوژي و ايجاد امنيت در توليد اين محصول استراتژيك فراروي سياستگذاران كشور قرار داده شود. در اين راستا تحقيق حاضر در شهرستان خدابنده استان زنجان با جمع‌آوري داده‌هاي مقطع عرضي از زارعين گندمكار به اجرا درآمد. داده‌ها از طريق مصاحبه با زارعين و تكميل پرسشنامه‌هاي طراحي شده گردآوري گرديد. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از مدل لاجيت و نرم‌افزارهاي EXCEL 97، SPSSWIN 11.5  و SHAZAMWIN 8 استفاده گرديد. نتايج تجزيه و تحليل داده‌ها نشان داد كه داشتن زمين بيشتر و بالا بودن ميزان تحصيلات كشاورزان مهمترين عوامل سوق دهنده آنها به پذيرش بيمه كشاورزي است. در حاليكه عواملي نظير سن، شركت در كلاسهاي ترويجي، داشتن شغل غير كشاورزي و اخذ تسهيلات از نهادهاي كشاورزي نتوانسته‌‌اند بر پذيرش بيمه از سوي زارعين تاثير قابل توجهي بر جاي بگذارند. بنابراين به منظور افزايش ميزان مشاركت زارعين در پذيرش بيمه محصولات كشاورزي توصيه مي‌گردد كه راهكارهايي بر اساس ميزان تحصيلات و دانش كشاورزان و همچنين استفاده از زارعين عمده در منطقه تدوين و به مرحله اجرا گذاشته شود.

۶-بررسي فني اقتصادي اثر روش هاي مختلف كشت بر روي عملكرد لوبيا چيتي در استانهاي مركزي و زنجان،به منظور بررسي فني –  اقتصادي اثر روش هاي مختلف كاشت بر روي عملكرد لوبيا چيتي در استان هاي مركزي و زنجان، آزمايشي  دو ساله به اجراء گذاشته شد. طرح آزمايشي به صورت كرت هاي خرد شده در قالب بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار بود. ارقام لوبيا چيتي با دو سطح :۱) محلي خمين و ۲) لاين COS-16، در كرت هاي اصلي و عامل روش كاشت با چهار سطح ۱) دست نشان، ۲)جوي و پشته اي مرسوم، ۳)كولتيواتور و ۴)كشت با دستگاه بذركار با دستگاه بذر كار، در كرت هاي فرعي قرار گرفتند. به منظور بررسي و مقايسه اقتصادي روش هاي مختلف كشت نيز از روش تحليل منفعت به هزينه و رگرسيون استفاده گرديد.نتايج نشان داد كه تاثير روش هاي مختلف كاشت بر تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته و عملكرد دانه در سطح احتمال ۱ درصد و بر تعداد غلاف در بوته در سطح احتمال ۵ درصد معني دارد بود، ولي اين تاثير بر وزن صد دانه معني دار نبود. از نظر اقتصادي نيز در مجموع دو سال اجراي پروژه، در ايستگاه زنجان و رقم COS16 روش كاشت بذركار در مقايسه با ساير روش هاي كاشت اقتصادي ترين گزينه مي باشد. در مجموع اين دو سال و رقم محلي خمين،  روش كاشت فارويي به عنوان اقتصادي ترين گزينه انتخاب گرديد.

۷-بررسی اثرات اجتماعی – اقتصادی فعالیت‌های آبخیزداری انجام‌شده در حوزه آبخیز زنجان رود،در اين بررسي بازه فيله خاصه تازه كند به طول ۷ كيلومتر موردمطالعه قرارگرفته و سعی گردیده پيامدهاي اقتصادي – اجتماعي حاصل از انجام فعالیت‌های آبخيزداري انجام‌شده در بازه مزبور با مقايسه اطلاعات قبل و بعد از اجراي طرح مورد ارزیابی قرار گیرد. همچنین اقدام به مشخص نمودن تغييرات حاصل‌شده همانند افزايش سطح اراضي كشاورزي، افزايش میزان توليد در واحد سطح، اشتغال‌زایی، مهاجرت، بارگذاري جمعيت و افزايش درآمد در اثر فعالیت‌های آبخيزداري انجام‌شده در منطقه مشخص و سپس ارزش‌گذاری بر روي آنان ازنظر اقتصادي- اجتماعي صورت گرفته است. با توجه به اطلاعات جمع‌آوری‌شده از بازه موردمطالعه حداقل۹/۷ هكتار از زمین‌های كشاورزي حاشيه رودخانه زنجان رود كه مستقيماً در معرض خطر سيل قرار داشته است از اين خطر مصون مانده است. با اجراي عمليات ساماندهي رودخانه حدود ۳۳ هكتار به زمین‌های كشاورزي حاشيه رودخانه افزوده گرديده است. با توجه به بالا بودن ارزش زمين آبی در اين محدوده، اين مقدار افزايش، نقش مهمي را در بالا بردن ميزان توليد محصولات كشاورزي و درآمد ساليانه كشاورزان افزوده خواهد گرديد. همچنين با اجراي عمليات مزبور، ساليانه از تحمیل مبالغ قابل‌توجهی به كشاورزان همچون از بين رفتن محصولات، پر شدن چاه‌ها و کانال‌های آبیاری ممانعت به عمل خواهد آمد. طرح ساماندهی رودخانه زنجان رود يك طرح غیرانتفاعی بوده و يكي از جنبه‌های موفقيت آن رضايت روستائيان از اجراي اين طرح در محدود زندگي آنان است. با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده اين طرح شرايط مناسبي را براي توليد و اشتغال در بخش كشاورزي به وجود آورده است. در این طرح حدود ۸۲%  از جامعه بهره‌بردار اجراي طرح مزبور را مفيد و موفقیت‌آمیز ذكر نموده‌اند. درنهایت می‌توان این‌گونه بيان داشت كه اين طرح با نوع و حجم عمليات در محدوده موردمطالعه از كارايي بالایی برخوردار بود و فاقد اثرات منفي زیست‌محیطی است. بر این اساس طرح مزبور اثرات مثبت اجتماعي – اقتصادي مهمي را بر ساختار اجتماعي، اقتصادي و زیست‌محیطی را روستاهاي بر عهده داشته است.

۸-بررسی تأثیر توسعه گلخانه‌ها در تولید و اشتغال در استان زنجان، در حال حاضر، یکی از مهم‌ترین اهداف وزارت جهاد کشاورزی، افزایش زمینه‌های اشتغال و تولید پایدار در بخش کشاورزی است. در چند سال اخیر، این وزارتخانه، باهدف ایجاد دگرگونی در بخش کشاورزی، با انجام سرمایه‌گذاری‌های متعدد در بخش مزبور، توسعه گلخانه‌های کشاورزی را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های تحقیقاتی و اجرایی خود قرار داده است. هدف از انجام این تحقیق، بررسی نقش گلخانه‌های موجود در استان زنجان در تولید و اشتغال است. با توجه به روش آماری، تعداد ۶۰ گلخانه موردبررسی قرار گرفت. روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات به‌صورت کمی، آمار توصیفی و استنباطی و کیفی بود. بر اساس نتایج تحقیق هزینه زمین، نبود سرمایه، هزینه زیاد احداث گلخانه، و ریسک تولید ازجمله شاخص‌های مؤثر در عدم استقبال از احداث گلخانه‌ها بوده است. همچنین کافی نبودن تسهیلات بانکی، نبود سیستم بازاریابی و بازار رسانی، گرانی نهاده‌های کشاورزی، عدم توانمندی اقتصادی، و پایین بودن قیمت محصولات مهم‌ترین مشکلات گلخانه‌ها بود. هم‌چنین، مهم‌ترین مشکلات گلخانه‌ها شامل مسائل و مشکلات قوانین کار، نبود سازوکارهای مناسب در خصوص امنیت سرمایه‌گذاری در گلخانه‌داری، ضعف در سیاست‌های حمایتی دولت در خصوص تولید محصولات گلخانه‌ای، مقررات دست و پاگیر در خصوص دریافت مجوز گلخانه و دریافت وام است.